Tháng 6 tiết trời rát bỏng, nhiều người tìm ra biển xả nhiệt còn chúng tôi chọn leo núi, xuyên qua những rừng trúc óng ả, luồn lách dưới những tán thông già vi vu reo trong gió.
Tượng Phật Hoàng nhập niết bàn.
Thật ngỡ ngàng khi lần đầu tiên bắt gặp những trầm tích văn hóa thưở sơ khai của Thiền phái Trúc Lâm mấy thế kỷ trước.
Quá khứ vàng son
Xưa nay không ít người lầm tưởng núi Yên Tử là “thánh địa” của thiền phái Trúc Lâm, nhưng thực ra “thánh địa” trầm mặc ấy chính là am Ngọa Vân, xã Bình Khê, thị xã Đông Triều (Quảng Ninh) – nơi vua Trần Nhân Tông tu hành đắc đạo và viên tịch. Điều này thì mãi về sau các nhà khoa học mới tìm ra lời giải và bằng chứng thuyết phục. Do xa xôi cách biệt, lại ít được người đời thăm viếng nên Ngọa Vân còn khá xa lạ, tuy nhiên với những người theo đạo Phật thì đây chính là chốn linh thiêng bậc nhất.
Sư thầy Thích Thanh Chính tại am Ngọa Vân kể: Vua Trần Nhân Tông sau khi đăng quang và hai lần đánh bại giặc Nguyên – Mông xâm lược đã truyền lại ngôi báu cho con trai là thái tử Thuyên để chu du khắp nơi. Ngọa Vân chính là nơi mà vua chọn để tu hành, hoằng pháp, lập ra Thiền phái Trúc Lâm, một dòng thiền mang bản sắc riêng của Phật giáo Việt Nam trong những tháng ngày yên vui khi đất nước thanh bình.
Một hệ thống các công trình Phật giáo hoang phế, những tư liệu văn tự Hán – Nôm và hoa văn kiến trúc, vật liệu xây dựng thời Trần được phát hiện qua các đợt khai quật khảo cổ học tại núi Ngọa Vân là minh chứng rõ rất về sự tồn tại và phát triển thịnh vượng của Phật giáo thời bấy giờ. Trước đây, Ngọa Vân hoang vu, tĩnh tại, đi nửa ngày không gặp bóng người. Vì chưa có cáp treo nên muốn đến đây chỉ còn cách đi bộ qua các lối mòn và dốc núi dựng đứng. Từ khi có cáp treo du khách hành hương có thể dễ dàng đến Ngọa Vân hơn.
Đến đây, chúng tôi thật xúc động khi chứng kiến từng đường vân, thớ đá, chân tảng, bệ tượng Phật hình cánh sen và tháp mộ uy nghiêm mang dáng dấp Phật đường. Phóng tầm mắt bao quát cả một biển trời mênh mang phía hạ du và đâu đây như vẫn còn tiếng vọng thần kỳ câu thơ của Điều Ngự Giác Hoàng mấy trăm năm trước “Xã tắc hai phen chồn ngựa đá/Non sông nghìn thuở vững âu vàng”.
Dấu tích ngọc cốt
Đường lên Ngọa Vân.
Trong am Ngọa Vân là tượng Phật Hoàng nhập Niết bàn, tuy nhiên theo lời sư thầy thì bức tượng cũ đó nay không còn, người đời sau đã làm pho tượng mới để thay thế pho tượng cũ đã mất.
Trong nhiều tài liệu sử liệu cổ có ghi chép về sự việc Trần Nhân Tông viên tịch tại am Ngọa Vân, vào đêm 1/11/1308. Ông dặn dò học trò là Bảo Sát, Điều Ngự rồi nằm theo thế sư tử, an nhiên viên tịch. Ngoài dấu tích am Ngọa Vân hiện còn lại hai tòa tháp bằng đá là Phật Hoàng tháp và Đoan Nghiêm tháp (tháp mộ của Thiền sư Đức Hưng).
Sách Toàn thư và Tam tổ cho biết, sau khi Phật Hoàng Trần Nhân Tông hóa, các đệ tử của ông cho hỏa thiêu ngài tại am Ngọa Vân. Một phần xá lỵ của ngài được học trò giữ tại Ngọa Vân, số xá lỵ còn lại và ngọc cốt rước xuống thuyền vua đưa về kinh đô Thăng Long. Sau đó ngọc cốt của vua được đưa về an trí tại lăng Quy Đức (còn gọi là Đức lăng) phủ Long Hưng, nay là thôn Tam Đường, xã Tiến Đức huyện Hưng Hà, Thái Bình.
Trên đường lên am Ngọa Vân khách hành hương sẽ đến Thông Đàn, nơi có hai tháp mộ nằm cạnh những cây thông cổ thụ với lớp xù xì, nứt nẻ. Đó là tháp Phụng Phật Pháp và tháp Viên Mãn Chân Giác thiền sư.
Tiếp theo là gặp những rừng trúc đều tăm tắp khen dày đặc đến hun hút nổi một màu vàng óng, lau lách đua chen dưới ánh nắng rực rỡ. Đặc biệt là chùa Ngọa Vân nay đã hoang tàn đổ nát trong đám cỏ dại mọc um tùm xung quanh. Ngôi chùa cổ này tựa lưng vào núi Bảo Đài (còn gọi núi Vây Rồng), nơi đây độ cao 700m so với mặt nước biển, mặt trước có núi Ngọn Bút là án ngữ bình phong.
Chùa là một cụm các công trình phân bố từ chân lên đỉnh của ngọn núi Ngọa Vân Phong đi lên am Ngọa Vân. Thật tiếc rằng do thời gian và sự truy tìm, đào cổ vật, châu báu khốc liệt đã khiến ngôi chùa bị đổ nát, nhân dân quen gọi là khu chùa Đổ. Sau này các nhà khảo cổ học đã phát hiện nhiều hiện vật, nền móng tại công trình.
Một vùng thánh địa
Du khách hành hương.
Chúng tôi khởi đầu bằng một chuyến đi gần 3 giờ đồng hồ leo qua 1.750 bậc đá theo lối Thông Đàn, qua chùa Ngọa Vân và để lên am Ngọa Vân. Đó cũng chính là lộ trình khi xưa bậc đế vương lừng danh trong lịch sử- vua Trần Nhân Tông đã đi tới Ngọa Vân, duy chỉ có điều hồi đó chưa có bậc đá như bây giờ. Có lẽ vậy mà hơn 7 thế kỷ trước Trần Nhân Tông đã có thơ rằng: “Véo von chim hót, liễu đầy hoa/Thềm vẽ mây in bóng xế tà/Khách đến chẳng bàn chi thế sự/Lan can cùng tựa ngắm trời xa” (Xuân Canh).
Thiên nhiên tỏa ngát một màu xanh huyền thoại, bên kia là núi Cô Tiên với hai “bầu ngực” được phủ kín bởi thảm cỏ xanh phơi phới trong gió đông. Bên này là Ngọn Bút với hình thù như một cây viết án ngữ đồ sộ và đây núi Đô Kiệu (Đỗ Kiệu) với câu truyền kỳ hư ảo về đức vua Trần phải đi qua con dốc dựng đứng mà kiệu phải dừng lại và phải leo bộ. Lại có địa danh Lọng Tàn, nghe đâu sau này các vua đời sau lên thăm Trần Nhân Tông đến vị trí này thì không che long nên mới có tên Tàn Lọng.
Dù lớp bụi của thời gian đã khiến nhiều tầng văn hóa phật giáo bị phai nhạt nhưng điều đọng lại với mỗi ai đã từng đến Ngọa Vân là sự kính phục, trân trọng những gì mà tiền nhân đã tạo dựng. Những di chỉ khảo cổ khổng lồ đổ nát giữa đại ngàn, những bia đá, voi đá, ngựa đá bị người ta phá hủy không thương tiếc khiến chúng tôi xót xa vô cùng. Du khách đến đây cảm thầy càng nuối tiếc hơn về một quá khứ vàng son, hưng thịnh của Phật giáo trong giai đoạn lịch sử hơn 700 năm trước.
Ngày nay, Ngọa Vân đang được quan tâm đầu tư khôi phục và phát huy giá trị thu hút đông đảo du khách, phật tử gần xa, để muôn đời sau tiếng thơm về nơi đây cẫn còn được tỏa ngát.
